Dış Kaynaklı Proje Süreçleri Yönetim Sistemi
Kocagöz Z. (Yürütücü), Kocagöz A. , Karatekin U., Birışık K., Toklucu E., Çelik L.
Proje Özeti
Mycobacterium tuberculosis’in neden olduğu tüberküloz dünyada en fazla insan hastalandıran ve öldüren enfeksiyon hastalığı olmaya devam etmektedir. Toplumu tüberkülozdan korumanın en önemli aracı hastaların erken saptanması ve etkin tedavi ile iyileştirilerek sağlıklı bireylere bulaşmasının engellenmesidir. Tüberküloz basilini alan kişilerin akciğerinde lokal bir enfeksiyon oluşup diğer organlara da yayılarak daha sonra bunlar iyileşir. Aktif tüberküloz denen klinik durum, bu ilk odaklardaki bakterinin yeniden çoğalarak dokulara zarar vermeye başlaması ile ortaya çıkar. Tüberküloz basilini alan kişilerin sadece %10’unda aktif tüberküloz gelişirken, %90’ında latent olarak kalır. Latent tüberkülozu olan yani sadece vücudunda basili taşıyan hastaların bir enfeksiyon hastalığına ait belirtileri ortaya çıkarsa bunun aktif tüberküloz olup olmadığının ayırt edilmesi gerekir. Akciğer tüberkülozunun kesin tanısı balgamdan M. tuberculosis üretilmesi ile konur. Hastalığın erken devresinde balgam çıkmaz. Çocuklardan da balgam örneği almak çok zordur. Akciğer dışı tüberküloz olgularında ise zaten hastaların balgam çıkarması söz konusu değildir. Bakteriyolojik tanı konulamadığı durumlarda aktif ve latent tüberkülozu ayırt edebilecek bir yöntem bulunmamaktadır. Bunu yapabilecek bir yöntem geliştirilmesi bu nedenle çok önemlidir.
Son yıllarda, gen ifadesini düzenleyen, küçük ve protein kodlamayan RNA molekülleri olan mikroRNA'ların (miRNA'ların) çeşitli hastalıkların tanısı için biyobelirteç olarak kullanılabileceği anlaşılmıştır. Aktif tüberküloz hastası bireylerde bazı özgül miRNA’ların, latent tüberküloz veya sağlıklı kontrollere kıyasla farklı ekspresyon profilleri sergilediği gözlenmiştir. Bu nedenle bu miRNA'lar aktif ve latent tüberküloz enfeksiyonlarını ayırt edebilen duyarlı ve özgül tanı testlerinin geliştirilmesinde umut vadetmektedir.
miRNA’ların saptanmasında kullanılan mikrodizin (“microarray”) incelemesi, yüzlerce ya da binlerce miRNA'nın aynı anda saptanmasını sağlayan bir yöntemdir. Yeni nesil dizileme (NGS) ile küçük RNA dizileme gibi teknikler daha yüksek duyarlılık ve yeni miRNA'ların keşfedilebilmesine olanak sağlar. Ek olarak, nicel izlenebilir tersine transkriptaz polimeraz zincirleme tepkimesi (niPZT; qRT-PCR) miRNA ifade düzeylerini doğrulamak için yaygın olarak kullanılan bir yöntemdir. Tüm bu teknikler karmaşık, pahalı ve yoğun emek gerektiren yöntemlerdir. Ayrıca moleküler biyoloji laboratuvar altyapısı ve pahalı aygıtlar gerektirdiği için kaynakları kısıtlı olan ülkelerde bu tür yöntemleri kullanmak olanaklı görünmemektedir.
Bu projenin amacı, aktif ve latent tüberküloz enfeksiyonlarını doğru bir şekilde ayırt etmeyi sağlayacak uygulaması kolay, pahalı olmayan, hasta başında kullanılabilecek yeni bir miRNA tarama tekniği ve tanı kiti geliştirmektir. Bu amaçla, ön çalışmalarında başarılı sonuçlar elde ettiğimiz yeni bir hibridizasyon çoğaltma tekniği kullanılmasını hedeflemekteyiz.